Lubański herb (cz.2)
Jak już wspominałem w poprzednim artykule tego cyklu herb naszego miasta – dwa skrzyżowane klucze - wywodzi się od godła herbowego rycerskiego rodu von Üchtritz und Steinkirch z Kościelnika koło Lubania. Ród ten szczycił się starodawnym, słowiańskim pochodzeniem, a ślady jego przodków giną w pomroce dziejów. Pierwotnie jego członkowie mienili się Otkrzycami, później pisali się „von Uchtericz”, „von Nüchtericz”, „von Uechteritz”. Üchtritzowie należeli do najstarszych na Śląsku i Łużycach rodów szlacheckich. Na lubańskiej ziemi pojawili się już w XIII stuleciu. Rodzina utworzyła kilka linii i gałęzi. Kroniki miejskie podają, że w latach 1301-1304 burmistrzem Lubania był Johann von Üchtritz, a w 1418 funkcję tą pełnił Hieronimus Üchtritz „von der Steinkirche”. Najstarszy znany dokument dotyczący tego rodu pochodzi z roku 1387. Jest to list lenny księżnej świdnicko-jaworskiej Agnieszki (Agnes), nadający Bernhardowi von Vchteritz „zur Steinkirche gessesen” prawa własności nad wsiami - Kościelnik, Baworowa, Conradsdorf i Mściszów. Główną siedzibą rodziny von Üchtritz był Kościelnik (niem. Steinkirch)*. Nazwa tej wsi weszła nawet na stałe do dwuczłonowego nazwiska von Üchtritzów („von der Steynkirche gennant”, „auf Steinkirch gesessen”, zur Steinkirche gesessen”, „und Steinkirch”). Po śmierci Bernharda w roku 1406 majątki ziemskie przypadły jego trzem synom - Henrykowi, Hansowi i Bernhardowi. Oni również nabyli kolejne lokalne wsie - Bożkowice, Zapustę, Kałużną, Krzewie Małe i Olszynę. Później przejęto również Platerówkę, Złotniki, Złoty Potok, Nawojów oraz Czochę (1703 r.). Najmłodszy z braci von Üchtritz – Bernhard – przeszedł do historii jako bohaterski obrońca Lubania przed najazdem husytów w roku 1431**. Jak pamiętamy, pomimo heroicznej obrony, miasto nie wytrzymało naporu kacerzy. Wzięty do niewoli Bernhard niedługo potem zmarł, nie pozostawiając potomka. Starszy brat Bernharda – Hans - był od roku 1429 właścicielem Olszyny. Zmarł w 1440 r. pozostawiając czterech synów - Bernarda, Jerzego, Hansa i Krzysztofa. Najstarszy brat obrońcy Lubania – Henryk, przejął we władanie ojcowiznę. Miał czterech synów - Hansa, Henryka, Bernarda i Mikołaja. Kamienny sarkofag zmarłego w 1488 r. Hansa von Üchtritz znajdował się jeszcze po wojnie w kościele katolickim w Kościelniku Średnim. Kiedy w roku 1808 podniesiono ciężką płytę tego sarkofagu, odnaleziono w nim złoty łańcuszek z medalionem z kluczami - herbem von Üchtritzów. Hans pozostawił po sobie również czterech synów - Mikołaja, Hansa, Krzysztofa i Leonarda. W pierwszej połowie XVI wieku nastąpił podział Kościelnika na trzy wioski. Właścicielem Kościelnika Średniego został Mikołaj, gorący zwolennik reformacji. Spadkobiercą Mikołaja był jego syn Hieronim, a po nim Franciszek (wnuk Mikołaja), który sprzedał wieś rodzinie von Nostitz w roku 1612. Jego potomkowie żyli w Lubaniu do 1680 r. Kościelniki Dolne przypadły Hansowi von Üchtritz und Steinkirch. Po nim wieś odziedziczył jego syn Joahim, a po jego śmierci w 1568 r. syn Hans (1537-1613). Po nim z kolei ojcowiznę przejęli synowie Abraham i Hiob. Z tego czasu pochodzi zachowany w zbiorach muzeum miejskiego w Görlitz niezwykłej urody srebrny puchar rodziny von Üchtritz und Steinkirch, dzieło zgorzeleckiego złotnika Joahima Leucke (fot. 1). Fundatorką renesansowego pucharu była Marianna von Üchtritz z domu von Nostitz, matka Abrahama i Hioba. Puchar ozdobiony został misternie wygrawerowanymi ornamentami roślinnymi, herbem von Üchtritzów oraz 7 herbami przodków - von Nostitz, von Gersdorf, von Braun, von Sreibersdorf, von Rechenberg, von Döbschütz i von Knobelsdorf. Pokrywę pucharu zwieńcza postać rycerza trzymającego lancę i tarczę. Na tarczy umieszczono herb Üchtritzów i inicjały A.V. – H.V. (Abraham von Üchtritz i Hiob von Üchtritz). Wewnątrz pokrywy wygrawerowano inskrypcję o następującej treści: „Marian. V.G. Nostitzen hat disen Becher lassen machen zu Gutem Gedechtnius“. Puchar ów w roku 1700 wraz z Kościelnikami Średnimi otrzymała w spadku rodzina von Schindel, a ta w 1830 ofiarowała go kościołowi ewangelickiemu w Kroppen (Kreis Hoyerswerder). W 1904 r. bezcenny renesansowy zabytek nabyło zgorzeleckie muzeum. Dużo skromniejszy puchar należący do von Üchtritzów posiadam również w swoich zbiorach (fot. 2). Jest to szklany, ozdobiony rodowym herbem kielich do wina z roku 1889, będący niegdyś własnością Bolco von Üchtritz und Steinkirch, najstarszego syna ostatniego szlachcica na zamku Czocha – Otto von Üchtritz und Steinkirch. Inna linia rodu von Üchtritz zamieszkiwała również tereny nad Kwisą. Posiadała ona m.in. Świecie, Pobiedną, Czerniawę i Giebułtów. W Giebułtowie Üchtritzowie zamieszkiwali nieprzerwanie przez wiele stuleci, aż do roku 1945. Herbem rycerskiego rodu von Üchtritz und Steinkirch była jak wiemy srebrno-błękitna (podzielona pionowo na pół) tarcza, na której położono dwa skrzyżowane złote klucze. Nad tarczą umieszczono rycerski hełm z koroną, labry i dwa bawole rogi (podzielone poziomo na pół w kolorach na przemian srebrnym i błękitnym). W innych przedstawieniach herbu zamiast bawolich rogów umieszczano dwie słoniowe trąby. Inna linia rodu wywodząca się z Turyngii posiadała zbliżony wyglądem, lecz nieco inny herb - na błękitnej tarczy znajdowały się również dwa skrzyżowane, jednak już srebrne, a nie złote klucze, a pomiędzy czerwonymi słoniowymi trąbami ustawiono w pionie trzeci mały klucz.
* Obecnie Kościelnik Średni
** Posąg tego rycerza znajduje się w lubańskim muzeum.